Do potrącenia nie dochodzi automatycznie przez to, że istnieją wzajemne wierzytelności nadające się do potrącenia. Konieczne jest złożenie oświadczenia, że korzysta się z potrącenia. Oświadczenie to może być złożone w dowolnej formie, a więc nawet ustnie lub w sposób dorozumiany. W praktyce jednak najczęściej oświadczenie to składane jest na piśmie.
Oświadczenie o potrąceniu działa wstecz od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Oznacza to, że niezależnie od momentu, w którym oświadczenie takie zostało złożone, skutek w postaci wzajemnego umorzenia dwóch przeciwstawnych wierzytelności następuje z chwilą, gdy dla wierzyciela aktywnego ziściły się wszystkie przesłanki potrącenia. Jest to zatem dzień, w którym oprócz tego, że istniał stan wzajemności jednorodzajowych roszczeń roszczenie wierzyciela jest już zaskarżalne i wymagalne.
Wsteczna moc oświadczenia o potrąceniu powoduje, że zniesieniu ulegają skutki opóźnienia, a nawet zwłoki dłużnika. W odniesieniu do okresu między powstaniem stanu potrącalności, a wykonaniem uprawnienia do potrącenia, wygasa zatem obowiązek zapłaty odsetek, odszkodowania za zwłokę czy kary umownej.