Pierwsza z przesłanek potrącenia dotyczy sytuacji, w której dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. Wzajemność wierzytelności, które są potrącane nie oznacza, że strony powinny być związane jakąś umową wzajemną.
Dla dopuszczalności potrącenia nie jest też konieczne, aby wzajemne wierzytelności wynikały z tego samego stosunku prawnego lub ze stosunków pozostających ze sobą w związku. W praktyce często nabywa się wierzytelności specjalnie po to, aby dokonać ich kompensaty z wierzytelnościami kontrahenta.
Aby można było dokonać potrącenia konieczne jest, aby obie wierzytelności wzajemne istniały w chwili dokonywania potrącenia. Nie jest natomiast istotne źródło i chwila powstania wierzytelności czy też sposób jej nabycia przez uprawnionego.
Potrąceniem nie można objąć wierzytelności, która służy komu innemu niż potrącający. Potrącenie nie jest także możliwe wobec wierzytelności, która służy potrącającemu wobec innej osoby niż jego wierzyciel. Tak samo osoba trzecia nie może potrącić własnej wierzytelności z wierzytelnością służącą wierzycielowi przeciwko dłużnikowi.
Zasada wzajemności wierzytelności (tożsamości stron) powoduje na przykład to, że:
- wspólnik spółki jawnej w czasie trwania spółki nie może przedstawić do potrącenia wierzytelności spółki swojemu wierzycielowi. Również dłużnik spółki nie może przedstawić spółce do potrącenia wierzytelności, jaka mu służy wobec jednego ze wspólników;
- wspólnik spółki jawnej nie może potrącić wierzytelności, która przysługuje tej spółce po jej przekształceniu w spółkę z o.o i wpisaniu do rejestru;
- niedopuszczalne jest potrącenie wierzytelności, która przysługuje jednemu z małżonków w stosunku do osoby trzeciej z wierzytelnością, która służy tej osobie w stosunku do drugiego małżonka;
- mimo więzi jakie zachodzą między dłużnikami solidarnymi, żaden z nich nie może przeciwstawić wspólnemu wierzycielowi do potrącenia wierzytelności przysługującej współdłużnikowi, ponieważ prawo nie pozwala dłużnikowi solidarnemu na potrącenie w stosunku do wierzyciela wierzytelności, która przysługuje innemu dłużnikowi solidarnemu;
- od udziału w potrąceniu wyłączona jest także osoba trzecia wskazana w umowie o świadczenie przez osobę trzecią, umowie o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia, czy też w umowie o świadczenia na rzecz osoby trzeciej. We wszystkich tych przypadkach potrącenie może dojść do skutku tylko między podmiotami, które są związane daną umową.
Od tego, aby potrącenie było możliwe tylko w przypadku tożsamości stron ustawodawca wprowadza pewne wyjątki. Przykładem rozszerzenia możliwości potrącenia w stosunku do osoby niebędącej dłużnikiem jest art. 513 § 2 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że: „Dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.”
Kolejnym wyjątkiem jest art. 813 § 1 Kodeksu cywilnego, który pozwala poręczycielowi podnosić przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi, w tym także potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi wobec wierzyciela. Nie jest jednak możliwe potrącenie przez dłużnika głównego wierzytelności, jaką ma poręczyciel wobec wierzyciela.
Wreszcie art. 35 Kodeksu spółek handlowych pozwala wspólnikowi spółki jawnej pozwanemu z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki skorzystać z prawa potrącenia wierzytelności spółki z wierzytelnością powoda.